Osobliwym leitmotivem debat dotyczących sektora kultury w Polsce po 1989 roku stał się „kryzys”. W minionych trzydziestu latach kultura (tu: twórcy, instytucje) cierpiała z najrozmaitszych powodów. Powodów do zmartwień dostarczała m.in. transformacja ustrojowa, rozwój Internetu, czy w końcu topniejące zainteresowanie Polaków uczestnictwem w kulturze instytucjonalnej. „Coś idzie nie tak? Dotacja nie starcza na realizację wszystkich pomysłów? Ludzie nie czytają książek? Przestają chodzić do teatru? Wolą Netflixa od naszego kina? Uderza w nas kryzys i niewiele możemy w tej sprawie zrobić…”. Również w 2020 roku kolejny kryzys spadł na sektor kultury w Polsce jak grom z jasnego nieba.
To oczywiście dość złośliwe ujęcie sprawy. Sytuacji będącej wynikiem rozwoju pandemii COVID-19 (a ściślej – lockdown-u i związanego z nim zamrożeniem szeregu branż) trudno nie nazwać beznadziejną. Dotkliwie doświadczyło jej wielu reprezentantów sektora kultury, m.in.: artyści, managerowie, edukatorzy, animatorzy, pracownicy obsługi technicznej, osoby zatrudniane „z doskoku” w projektach bądź przy organizacji wydarzeń. Z tego punktu widzenia miniony rok jawi się jako urzeczywistnienie najczarniejszych scenariuszy i katalizator ludzkich niepowodzeń. Czy jednak w obliczu pandemii wszyscy byliśmy jednakowo bezradni? Podsumowując rok 2020 warto spojrzeć na sektor kultury z lotu ptaka i zastanowić się, czego może nauczyć nas on o sposobach zarządzania organizacjami.
Minione dwanaście miesięcy w odniesieniu do obszaru zarządzania i marketingu podsumowała niedawno Natalia Hatalska – wpływowa w polskim biznesie analityczna trendów (całą rozmowę z autorką, przeprowadzoną przez Roberta Kozielskiego w dn. 29.12.2020 r., obejrzeć można tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=Ui823tDJZUM&feature=youtu.be). Wnioski Hatalskiej sprowadzić można do kilku kluczowych punktów:
- W zarządzaniu organizacjami ważne jest „szerokie spojrzenie” na rzeczywistość. Prowadząc określoną działalność nie funkcjonujemy w oderwaniu od innych dziedzin życia społecznego. Warto przyglądać się im i czerpać z nich inspiracje. Pandemia COVID-19 niewątpliwie pokazała, jak ważne jest patrzenie poza branżę, w której się działa.
- Istotna jest elastyczność w podejściu do problemów. Firmy i organizacje, których straty na początku i w trakcie trwania pandemii były najmniejsze to te, które szybko i sprawnie potrafiły dostosować się do nowej sytuacji. Dobrym przykładem są przedsiębiorstwa, które w krótkim czasie były w stanie zmienić sposoby swojego działania (np. firmy szyjące na co dzień ubrania zaczęły szyć maseczki).
- Warto prognozować przyszłość. Organizacje, które tworzą scenariusze wyprzedzające aktualną rzeczywistość, są lepiej przygotowane na różne okoliczności. Pandemia pokazała, które firmy miały przygotowany plan awaryjny na wypadek klęski, a które nie.
- Istotna jest obecność w Internecie. Sytuacja w 2020 roku pokazała, że nieposiadanie przez organizacje oferty online świadczy o ich niedostosowaniu się do współczesnych czasów i może znacznie utrudniać im dalszy rozwój. Pandemia przyspieszyła procesy technologiczne, przenosząc nas w czasie nawet o 5 lat. Stało się tak ze względu na częstsze wykorzystanie na różnych płaszczyznach narzędzi cyfrowych. Staliśmy się świadkami przyspieszonej cyfryzacji i digitalizacji wielu sfer życia. Ponadto, dzięki pandemii dowiedzieliśmy się, że wiele rzeczy można zrobić zdalnie, nierzadko oszczędzając przy tym czas i pieniądze.
Powyższe wnioski mogą stanowić ciekawy punkt wyjścia do zastanowienia się nad sytuacją organizacji sektora kultury w trakcie i po ustaniu pandemii. Co organizacje kulturalne powinny wziąć pod uwagę planując swój dalszy rozwój? Zapytałem o to przedstawicieli młodego pokolenia – studentów kulturoznawstwa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w ramach prowadzonych przeze mnie zajęć. W końcu, z kim powinniśmy rozmawiać o przyszłości jeśli właśnie nie z nimi? Trudno o zbiór uniwersalnych rekomendacji, jednak ważne wydaje się przynajmniej kilka spostrzeżeń podsumowujących nasze wspólne rozważania na ten temat:
- Istotne jest stosowanie myślenia dalekosiężnego, przy jednoczesnym otwieraniu się na zmiany. Pomocne w tym mogą okazać się tzw. zwinne metody zarządzania, pozwalające szybko i skutecznie adaptować się do zmieniających się warunków zewnętrznych.
- W swoim planie działania organizacje kulturalne powinny mieć przewidziane sytuacje kryzysowe, powinny rozważać różne scenariusze, analizować własne położenie. Warto, aby rozważyły one wszelkie sposoby ubezpieczenia się na wypadek różnych nieszczęśliwych wydarzeń, zadbały o zabezpieczenie finansowe zarówno dla pracowników etatowych organizacji, jak i osób z nią współpracujących.
- Warto zadbać o lepszą organizację czasu i uczyć się zarządzania nim.
- Czas zamrożenia działalności daje organizacjom kulturalnym przestrzeń do namysłu nad sposobami ich funkcjonowania i poszukiwania efektywnych form pracy z publicznością. Warto to wykorzystać.
- Warto szukać inspiracji na świecie. Organizacje kulturalne powinny analizować doświadczenia tych, którzy mierzyli się z danymi sytuacjami i mają już przetestowane rozwiązania.
- Organizacje powinny starać się analizować własna sytuację z punktu widzenia odbiorcy. Należy przy tym pamiętać, że w oczach konsumenta oferta organizacji kulturalnych „zlewa się” z tą z innych sektorów. Tym samym, reprezentanci sektora kultury powinni być świadomi, że konkurują o tego samego konsumenta (jego uwagę, czas i pieniądze) z innymi branżami.
- Z rynkowego punktu widzenia, ignorując potrzeby odbiorców organizacje skazują się na porażkę. Prowadzenie badań czy budowanie relacji z otoczeniem społecznym powinno stanowić istotny punkt odniesienia w zarządzaniu organizacjami kulturalnymi.
- Organizacje kulturalne powinny w pełni dostosować się do pracy online, w tym:
- pełniej wykorzystywać potencjały mediów społecznościowych do komunikacji z publicznością.
- poszukiwać narzędzi i rozwiązań pozwalających na realizowanie działań w sieci (przykładem jest choćby platforma mojeekino.pl zrzeszająca kina studyjne z całej Polski, czy inne platformy VOD wykorzystywane przez teatry czy festiwale).
- Organizacje kulturalne powinny dbać o wszechstronny rozwój swoich pracowników.
Jedno jest pewne. Kryzys pandemiczny nie jest ani pierwszym, ani ostatnim, którego doświadczył sektor kultury. Każdy kolejny przyniesie zmiany, na które powinniśmy być gotowi.
Autor: dr Piotr Firych
Foto: pixabay.com
